Өндірістік кәсіпорындардағы еңбек физиологиясы мен психологиясы және эргономика
Сипаттама: Пән өндіріс жұмысшыларының ағзасының функционалдық және психологиялық жай-күйінің әдістері мен әдістерін, өндірістік процестерде эргономиканы қолдану дағдыларын қалыптастырады. Физиология, психология және эргономика талаптарын ескере отырып, тұрақты дамудың заманауи аспектілері зерттеледі. Өндірістік процестердегі физиология мен психология мен эргономиканың заманауи талаптарын ескере отырып, еңбекті ұтымды ұйымдастырудың әдістері мен әдістерін практикалық қызметте қолдану.
Кредиттер саны: 5
Пәннің еңбек сыйымдылығы:
| Жұмыс түрлері | сағат |
|---|---|
| Дәрістер | 30 |
| Практикалық жұмыстар | 15 |
| Зертханалық жұмыстар | |
| СӨЖО | 30 |
| СӨЖ | 75 |
| курстық жоба | |
| Қорытынды бақылау нысаны | |
| Қорытынды бақылауды жүргізу нысаны |
Компонент: Таңдау бойынша компонент
Цикл: Кәсіптік пәндер
Мақсат
- Еңбек физиологиясы және психологиясы пәнін оқыту барысында еңбек етудің әсерінен адам организмінің қызметтік күйінің өзгеруін және адамның жұмыскершілігінің ұзақ уақыт жоғары деңгейде ұстап тұруға мүмкіндік беретін жолдарды оқытып үйрету, еңбек ету үрдісін ғылыми түрде ұйымдастырудың психофизиологиялық тұрғыдан негіздеуге арналған физиология мен психологияның арнайы бөлімімен студентерді таныстыру. - еңбек физиологиясы және психологиясы пәнінің оқыту мақсаты осы ілім саласының қазіргі кездегі дамуын және күйін түсіндіру болып табылады. Болашақ маманды неғұрлым адам мүмкіндігіне сай келетін және оның денсаулығын сақтайтын және көп уақыт жұмыс істеуін қамтамасыз ететін нәтижелі, сенімді және қауіпсіз еңбек процесстерін жасауды үйрету пәнді оқытудың мақсаты болып табылады.
Міндет
- Адам организмінің күйін, оның физикалық және ой әрекетін сипаттайтын жалпы физиологиялық заңдылықтар бойынша білім беру; - өндірістік қызметтің нақты түрлерін бағалауға арналған қазіргі кезгі әдістерді практикада пайдалану және қолданып білу; - еңбекті тиімді ұйымдастыруға , еңбек қызметінің қажеттілігіне байланысты қоғамдық таңдауды ескере отырып, қоғамдық өндірістің қажеттілігін, сондай-ақ адамның жеке бас ерекшеліктерін ескере отырып еңбек қызметін ғылыми негізделген түрде таңдауға арналған психофизиологиялық сипаттамаларды практикаға енгізу. Адам туралы тиымдар жүйесінде эргономикамен инженерлі психологияны оқыту, студенттерді эргономика және инженерлі психологияның аспектілер мен таныстыру «адам – машина – орта», «адам – буйым» жүйелеріндегі оның орныңың мүмкіндігін және мінездемесін оқыту. Өндіріс барысындағы эргономиканың қурстық жұмысы - жұмыс орнын жобалау, өндірістік құрал, басқару органы, ақпарат көрсетудің визуалды мүмкіндіктері мен видеотерминалды жұмыс орындарының эргономикалық шешімдердің өңделуін қарастырады.
Оқыту нәтижесі: білу және түсіну
- Адам ағзасының жалпы физиологиялық заңдылықтарын, оның іс әрекетінің мүмкіндіктерін, физикалық және ақыл ойлық қабілетін білу, адам организмінің күйін, оның физикалық және ой әрекетін сипаттайтын жалпы физиологиялық заңдылықтарын беру; - өндірістік қызметтің нақты түрлерін бағалауға арналған қазіргі кезгі әдістерді практикада пайдалану және қолданып білу; - еңбекті тиімді ұйымдастыруға , еңбек қызметінің қажеттілігіне байланысты қоғамдық таңдауды ескере отырып, қоғамдық өндірістің қажеттілігін, сондай-ақ адамның жеке бас ерекшеліктерін ескере отырып еңбек қызметін ғылыми негізделген түрде таңдауға арналған психофизиологиялық сипаттамаларды практикаға енгізуді меңгеру
Оқыту нәтижесі: білім мен ұғымды қолдану
- Пәнді оқып меңгергеннен алған білімді дипломдық жоба орындағанда және мамандықтық қызметін орындағанда өндірісте қолдану
Оқыту нәтижесі: талқылай білуді қалыптастыру
- Жұмыс орнын басқару жүйесін, эргономикалық талаптарға сай келетін еңбек жағдайын жобалау. Құрылғылардың сапасына эргономикалық баға беру.
Оқыту нәтижесі: коммуникативтік қабілеттіліктер
- Мамандықтық іс әрекет аясында коммуникативті құралдарда жұмыс істеудің дағдыларын меңгеру, сауатты түрде өз кәсіби міндеттерін атқару
Оқыту нәтижесі: Оқу дағдылары немесе сабаққа қабілеттілігі
- Өзінің зияткерлік дамуын, мәдени деңгейін көтеру, кәсіби деңгейін дамыту әдістер мен құралдарын қолдана біледі, физикалық өзін өзі дамыту; еңбекті тиімді рационалды ұйымдастыру жағдайлары мен жүйесін біледі, еңбекке қабілеттілікті жоғары деңгейде сақтау факторларын білу
Оқыту әдістері
Оқу сабақтарын өткізу кезінде мынадай білім беру технологияларын пайдалану көзделеді - интерактивті дәріс (оқытудың келесі белсенді түрлерін қолдану: атқарушы (басқарылатын) пікірталас немесе әңгімелесу; модерация; слайдтарды немесе оқу фильмдерін көрсету; ми шабуылы; мотивациялық сөйлеу); - берілген шарттар негізінде әртүрлі жағдайлардың даму сценарийлерін құру; - ақпараттық-коммуникациялық (мысалы, қолданбалы бағдарламалардың кәсіби пакеттерін пайдалана отырып, компьютерлік сыныптағы сабақтар); - іздеу-зерттеу (оқу үрдісінде студенттердің өзіндік зерттеу қызметі); - оқу міндеттерін шешу.
Білім алушының білімін бағалау
Оқытушы ағымдағы бақылау жұмыстарының барлық түрлерін жүргізеді және академиялық кезеңде екі рет білім алушылардың ағымдағы үлгеріміне тиісті баға береді. Ағымдағы бақылау нәтижелері бойынша 1 және 2 рейтинг қалыптастырылады. Білім алушының оқу жетістіктері 100 балдық шкала бойынша бағаланады, Р1 және Р2 қорытынды бағасы ағымдағы үлгерім бағасынан орташа арифметикалық ретінде шығарылады. Академиялық кезеңде білім алушының жұмысын бағалауды пән бойынша тапсырмаларды тапсыру кестесіне сәйкес оқытушы жүзеге асырады. Бақылау жүйесі жазбаша және ауызша, топтық және жеке формаларды біріктіре алады.
| Кезең | Тапсырма түрі | Өлшем |
|---|---|---|
| 1 рейтинг | Тәжірбиелік жұмыстарды орындау | 0-100 |
| Тәжірбиелік жұмыстарды орындау | ||
| Өздік жұмыс тақырыптарын тапсыру | ||
| Өздік жұмыс тақырыптарын тапсыру | ||
| Аралық бақылау тесттерін орындау | ||
| 2 рейтинг | Тәжірбиелік жұмыстарды орындау | 0-100 |
| Тәжірбиелік жұмыстарды орындау | ||
| Өздік жұмыс тақырыптарын тапсыру | ||
| Өздік жұмыс тақырыптарын тапсыру | ||
| Аралық бақылау тесттерін орындау | ||
| Қорытынды бақылау | курстық жоба | 0-100 |
Жұмыс түрлері бойынша оқыту нәтижелерін бағалау саясаты
| Тапсырма түрі | 90-100 | 70-89 | 50-69 | 0-49 |
|---|---|---|---|---|
| Өте жақсы | Жақсы | Қанағаттанарлық | Қанағаттанарлықсыз | |
| Бақылау сұрақтарына жауап беруі | жүйелік теориялық білімді көрсетеді, терминологияны біледі, құбылыстар мен процестердің мәнін логикалық және дәйекті түрде түсіндіреді, дәлелді тұжырымдар мен жалпылаулар жасайды, мысалдар келтіреді, монологиялық сөйлеуді еркін меңгергендігін және нақтылау сұрақтарына тез жауап беру қабілетін көрсетеді | теориялық білімді көрсетеді, терминологияны біледі, логикалық және дәйекті түрде мәнін, құбылыстары мен процестерін түсіндіреді, дәлелді тұжырымдар мен жалпылаулар жасайды, мысалдар келтіреді, монологиялық сөйлеуді еркін меңгергендігін көрсетеді, бірақ сонымен бірге мұғалімнің өз бетінше немесе шамалы түзетуімен түзететін маңызды емес қателіктер жібереді | таяз теориялық білімді көрсетеді, құбылыстар мен процестерді талдаудың нашар қалыптасқан дағдыларын, дәлелді қорытынды жасай алмайтындығын және мысалдар келтіре алмайтындығын көрсетеді, монологиялық сөйлеуді, терминологияны, логиканы және презентация дәйектілігін жете білмейді, мұғалім түзеткен кезде ғана түзете алатын қателіктер жібереді | пәннің теориялық негіздерін білмегендігін, құбылыстар мен процестерді талдаудың қалыптаспаған дағдыларын көрсетеді, дәлелді қорытынды жасай алмайды және мысалдар келтіре алмайды, монологиялық сөйлеуді нашар меңгергендігін көрсетеді, терминологияны білмейді, презентацияның қисындылығы мен дәйектілігінің жоқтығын көрсетеді, тіпті мұғалім түзете алмайтын қателіктер жібереді, сабаққа жауап беруден бас тартады |
| Практикалық (семинарлық) сабақтарда жұмыс істеу | қажетті әрекеттер тізбегін сақтай отырып, практикалық жұмысты толық көлемде орындады; жауапта барлық жазбаларды, кестелерді, суреттерді, сызбаларды, графиктерді, есептеулерді дұрыс және ұқыпты орындайды; қателерді талдауды дұрыс орындайды. Сұрақтарға жауап беру кезінде ол сұрақтың мәнін дұрыс түсінеді, негізгі ұғымдарды дәл анықтайды және түсіндіреді; жауапты жаңа мысалдармен сүйемелдейді, білімді жаңа жағдайда қолдана алады; зерттелген және бұрын зерттелген материал, сондай-ақ басқа пәндерді оқу кезінде алынған материал арасында байланыс орната алады | "5" бағасына қойылатын талаптарды орындады, бірақ 2-3 кемшіліктер жіберілді. Білім алушының сұрақтарға жауабы 5-ке жауапқа қойылатын негізгі талаптарды қанағаттандырады, бірақ жаңа жағдайда білімді қолданбай, бұрын зерттелген материалмен және басқа пәндерді оқу кезінде игерілген материалмен байланысты пайдаланбай беріледі; бір қателік немесе екіден көп емес кемшіліктер жіберілді, білім алушы оларды дербес немесе оқытушының аздаған көмегі арқылы түзете алады. | жұмысты толық орындамады, бірақ практикалық жұмыс көлемінің кем дегенде 50% - ы, бұл дұрыс нәтижелер мен қорытындылар алуға мүмкіндік береді; жұмыс барысында қателіктер жіберілді. Сұрақтарға жауап беру кезінде білім алушы сұрақтың мәнін дұрыс түсінеді, бірақ жауапта бағдарламалық материалды одан әрі игеруге кедергі келтірмейтін курс сұрақтарын игеруде жекелеген проблемалар бар; бір өрескел қателік пен екі кемшіліктен артық емес жіберілді. | жұмысты толық орындамады немесе жұмыстың орындалған бөлігінің көлемі дұрыс қорытынды жасауға мүмкіндік бермейді. Сұрақтарға жауап беру кезінде Бағдарламаның талаптарына сәйкес негізгі білім мен дағдыларды меңгермегендігін көрсетеді; 3 бағалау үшін қажет болғаннан көп қателіктер мен кемшіліктер жіберілді немесе қойылған сұрақтардың ешқайсысына жауап бере алмайды |
Бағалау нысаны
Пән бойынша білім алушының білімін қорытынды бағалау 100 баллдық жүйе бойынша жүзеге асырылады және:
- Емтиханда алынған нәтиженің 40%;
- Ағымдағы үлгерімнің 60% - ы.
Қорытынды бағаны есептеу формуласы:
| И= 0,6 | Р1+Р2 | +0,4Э |
| 2 |
мұндағы, Р1, Р2-тиісінше бірінші, екінші рейтингті бағалаудың сандық эквиваленттері;
Э - емтихандағы бағаның сандық баламасы.
Қортынды әріптік бағасы және оның балдық сандық эквиваленті:
Төрт балдық жүйе бойынша цифрлық баламаға сәйкес келетін білім алушылардың оқу жетістіктерін бағалаудың әріптік жүйесі:
| Әріптік жүйе бойынша бағалар | Балдардың сандық эквиваленті | Балдар (%-тік құрамы) | Дәстүрлі жүйе бойынша бағалар |
|---|---|---|---|
| A | 4.0 | 95-100 | Өте жақсы |
| A- | 3.67 | 90-94 | |
| B+ | 3.33 | 85-89 | Жақсы |
| B | 3.0 | 80-84 | |
| B- | 2.67 | 75-79 | |
| C+ | 2.33 | 70-74 | |
| C | 2.0 | 65-69 | Қанағаттанарлық |
| C- | 1.67 | 60-64 | |
| D+ | 1.33 | 55-59 | |
| D | 1.0 | 50-54 | |
| FX | 0.5 | 25-49 | Қанағаттанарлықсыз |
| F | 0 | 0-24 |
Дәріс сабақтарының тақырыптары
- Еңбек етудің психофизиологиялық мәні туралы түсінік
- Еңбек ету кезіндегі орталық жүйке жүйесінің реттеуші және қалыптастырушы ролі
- Талдағыштар
- Организм әр түрлі ортада және әрекет ету жағдайларында
- Бұлшық еттердің жұмыс істеу кезіндегі электрлік белсенділігі
- Бұлшық еттердің жұмыс істеу кезіндегі электрлік белсенділігі
- Еңбек ету кезіндегі психикалық құбылыстар
- Өндірістік жүйедегі эргономикагың негізгі мақсаты мен міндеті «адам-машина-қоршаған орта» САМО жүйесін зерттеушілердің тәжірибелік қызмет саласы
- Оператор-адамның негізгі сипатамасы
- Жұмыс орын эргономикалық ұйымдастыру және жобалау негіздері
- Мемлекеттік стандарттардың тұрып және отырып жұмыс орындарына қойылатын эргономикалық талаптары
- Ақпаратты көрсету құралдары мен жүйелерін оңтайландыру
- Басқару органдарын жобалау
- Бейнетерминалдық жұмыс орындарын жобалаудың эргономикалық негіздері
Негізгі әдебиет
- Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексі. 2015 жылғы 23 қарашадағы № 414-V ҚРЗ. (31.03.2021ж. өзгерістері мен толықтыруларымен). https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1500000414 2 Қазақстан Республикасының «Азаматтық қорғау туралы» Заңы 2014 жылғы 11 сәуірдегі № 188-V ҚРЗ. https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z1400000188 3 Охрана труда и техника безопасности в строительстве; Алматы: Lem , 2016.-154с. 4 Букунова А. Ш. Өндірістік санитария және еңбек гигиенасы. Оқу құралы. Өскемен; ШҚТУ, 2021.-118б. 5 Даумова Г.К. Еңбекті қорғау: оқу құралы. - Өскемен: ШҚМТУ, 2017.-134 б. 6 Николаева, Е. И. Психофизиология. Психологическая физиология с основами физиологической психологии : учебник / Е. И. Николаева. — 5-е изд. — Москва : ПЕР СЭ, Ай Пи Ар Медиа, 2024. — 623 c. — ISBN 978-5-9292-0179-0. // Цифровой образовательный ресурс IPR SMART : [сайт]. — URL: https://www.iprbookshop.ru/140980.html 7 Тулякова, О. В. Возрастная анатомия, физиология и гигиена. Исследование и оценка физического развития детей и подростков : учебное пособие / О. В. Тулякова. — 2-е изд. — Москва : Ай Пи Ар Медиа, 2024. — 140 c. — ISBN 978-5-4497-3215-6. — Текст : электронный // Цифровой образовательный ресурс IPR SMART : [сайт]. — URL: https://www.iprbookshop.ru/141129.html 8 Спасенников, В. В. Избранные психологические труды: психология труда, экономическая психология, эргономика / В. В. Спасенников. — 3-е изд. — Москва : ПЕР СЭ, Ай Пи Ар Медиа, 2024. — 302 c. — ISBN 5-9292-0115-3. — Текст : электронный // Цифровой образовательный ресурс IPR SMART : [сайт]. — URL: https://www.iprbookshop.ru/140931.html 9 Основы инженерной психологии. Уч. пособие / Б.А. Душков, Б.Ф.Ломов, В.Ф.Рубакин и др.- М. ; Высш.шк., 2016. 451с. 10 Полежаев Е.Ф., Макушин В.Г. Основы физиологии и психологии труда – М.; 2014. 356с. 11 Котелова Ю.В. Очерки по психологии труда. Уч. пособие / под ред. М.Ивановой, МГУ,2016. 654с.
Қосымша әдебиеттер
- Дишпорлева М.А и др. Психология труда и инженерная психология. Уч. пособие, ЛГУ, 2009. 234с. 2 Практикум по физиологии труда. Уч пособие / ред.А.С.Батуев – Л.; ЛГУ, 2006 –137 с. 3 Шыныбаева С.А. Эргономическая безопасность (ТБ и ОТ при работе на персональных компьютерах). У-Ка, 1999г. 154с. 4 Карибаева Өндірістік барысындағы эргономика. Методикалық нұсқаулар,Өскемен, 2010.-56б.
