Жетекші ғылыми қызметкер

2023 жылғы бағдарлама бойынша жұмыстың бірінші сатысында, күнтізбелік жоспарға сәйкес үш міндет орындалған:

• антропогендік және трансшекаралық әсерлерді ескере отырып, Ертіс өзен бассейнінің су объектілеріндегі судың экологиялық жағдайын бағалау;
• Ертіс бассейнінің су объектілеріне далалық зерттеулер жүргізу арқылы антропогендік ластану көздерін анықтау. Бақылау жармаларында ластаушы заттардың басымдылығының (Ертіс өзеніне әсер ету тұрғысынан аса қауіпті және стандартты мәндерден асатын маркерлі) ғылыми негізделген тізбесін, сондай-ақ ақпараттық-аналитикалық  платформаға қосу үшін жер үсті және су экожүйелерінің жай-күйін анықтау;
• табиғи, антропогендік және трансшекаралық факторларды анықтай отырып, су сапасының жай-күйінің салыстырмалы сипаттамасы.

2023 жылға арналған осы бағдарламаны іске асыру аясында келесі нәтижелерге қол жеткізілді:

• судың әртүрлі болуы жағдайында алынған судың мөлшері, жер үсті және су экожүйелерінің жай-күйі туралы статистикалық мәліметтерді жинау, жіктеу, талдау жүргізілді және өзен бассейніндегі су объектілеріндегі судың экологиялық жағдайына Ертіс өзенінің антропогендік және трансшекаралық әсерлері ескере отырылып, баға берілді;
• -Ертіс бассейнінің су объектілеріне далалық зерттеулер жүргізілді, антропогендік ластану көздері анықталды, бақылау жармаларында  басым ластаушы заттардың тізбесі, сондай-ақ жер үсті және су экожүйелерінің жағдайы анықталды;
• - табиғи, антропогендік және трансшекаралық факторларды анықтай отырып, су сапасының жай-күйінің салыстырмалы сипаттамасы жүргізілді.

Университет сайтында бағдарламаның орындалу барысы туралы веб-бет жасалды /research/progectsmon/projects/BR21881921.aspx

Жоба туралы телеарналардағы ақпараттар:

• «Ғалымдар Ертісті сақтап қалудың жобаларын әзірлеуде»:   https://www.youtube.com/watch?v=ST_qQhL90Ko  (Хабар 24 арнасы);
• 2. Өскемендік ғалымдар су тасқыны болжамының картасын модельдеуде. Дереккөз: https://24.kz/ru/news/social/item/646981-kartu-pavodkovykh-prognozov-modeliruyut-uchjonye-iz-ust-kamenogorska (24 Kz арнасы).

Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігінің сайтындағы ақпарат:

• Д.Серікбаева атындағы ШҚТУ ғалымдары Қазақстанның су ресурстарын жақсарту жобасын жүзеге асыруда: https://www.gov.kz/memleket/entities/sci/press/news/details/655077?lang=ru

ҚРҒЖБМ ҒЖБССҚК ұсынған журналда бір мақала жарияланды:

• Колпакова В.П., Анапьянова С.Б., Еремеева Ю.Н., Мамырбекова Г.К., Нурекенова Р.Т., Сапарова А.А. Тұрмыстық төгінді суларды тазарту үшін жұқа қабатты тұндыру процестерін зерттеу. Д. Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан техникалық университетінің Хабаршысы, №4, 2023 ж. https://storage.ektu.kz/nextcloud/index.php/s/Wagmjz9ZQxgfoqC

2024 жыл бағдарламасы бойынша жұмыстың екінші кезеңінде күнтізбелік жоспарға сәйкес бес міндеттер орындалады:

• кеңістіктік-уақыттық динамикасын ескере отырып, Ертіс өзені ағыны бойындағы ластаушы заттарды сандық бағалау. Әртүрлі сумен қамтамасыз ету жағдайында Ертіс өзенінен суды алу бойынша мәліметтерді жинау және талдау;
• Ертіс өзенінің гидрохимиялық режимін қалыптастыру кезінде минералды тұздар мен улы заттардың ағынының рұқсат етілген және нақты деңгейлерін есептей отырып, негізгі салалары мен су қоймаларының әсерін бағалау. Спутниктік түсірілімдер мен ұшқышсыз ұшатын аппараттардың аэрофототүсіруіне негізделген қашықтықтан зондтау әдістерін пайдалана отырып, жер үсті және су экожүйелерінің жай-күйіне кешенді зерттеу жүргізу, Ертіс өзені бассейнінің бақылау аймақтарында су сапасына, гидрологиялық көрсеткіштерге талдау жасау;
• қалалардың, шағын елді мекендердің және өнеркәсіптік кәсіпорындардың техногендік жүктемесінің Ертіс өзені бассейнінің экологиялық жағдайына әсер ету дәрежесін бағалау;
• су ресурстарының экономика салаларына жарамдылығын ескере отырып, Ертіс бассейнінің су-ресурстық әлеуетін пайдаланудың ағымдағы жай-күйі мен перспективаларын кешенді бағалау. Тазалау ғимаратарының тастауларын бағалау нәтижесі бойынша Ертіс өзенінің экологиялық жағдайына ықтимал қауіптер мен қатерлерді азайту бойынша ұсыныстар әзірлеу;
• геопортал құру: жиналған деректер мен тапсырмалар негізінде Ертіс өзені бассейніндегі ластанудың таралуын бағалау үшін мәліметтерді талдау геопарталының құралдары таңдалады, ГАЖ технологияларын және жерді қашықтықтан зондтау.

Осы бағдарламаны жүзеге асыру аясында 2024 жылы келесі нәтижелер алынады:

• Ертіс өзенінің суының жай-күйін бағалау үшін трансшекаралық пайдалану, климаттың өзгеруі жағдайында ағызылатын төгінді сулардың көлемі туралы деректер мен дербес мониторинг негізіндегі деректер базасы;
• алынатын су көлемі, ағызылатын төгінді сулардың сапасы мен мөлшері, жер үсті және су экожүйелерінің жай-күйі туралы платформаның аналитикалық бөлігін әзірлеуге арналған үлкен деректерді талдау құралдарының деректер базасы. Картографиялық негізді құру. Электронды тақырыптық картаны құрастыру;
• су мен түптік шөгінділерден сынама алу, жарма пункттерінде аэрофототүсірілім жүргізу;
• экономика салалары үшін Ертіс бассейнінің су-ресурстық әлеуетін пайдалану мен жай-күйін кешенді бағалау; Ертіс өзенінің экологиялық жағдайына қауіптер мен қатерлерді азайту бойынша ұсыныстар;
• барлық қажетті ақпаратты біріктіретін геопортал, соның ішінде: жерді қашықтықтан зондтау (ғарыштық фотосуреттер мен ұшқышсыз ұшу аппараттарынан алынған материалдар), бұлттық есептеулер және жасанды интеллект.

ҚРҒЖБМ ҒЖБССҚК ұсынған журналдарда үш мақала жарияланды:

• «ҰҰА деректерін пайдалана отырып, су объектілеріндегі экологиялық және экожүйелік өзгерістер процестерін зерттеу» (авторлар: Б. Апшикур, М.Е. Рахымбердина, А.К. Капасов, М.М Тогузова, В.П. Колпакова) Д. Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан техникалық университетінің Хабаршысы №1/2024 ж. DOI 10.51885/1561-4212_2024_1_36. https://storage.ektu.kz/nextcloud/index.php/s/fQ5k2FRmwYBHqHD
• "Ертіс өзені су сапасына Үлбі саласының әсері "Мамырбекова Г.К., Калыбекова Е.М., Колпакова В.П., Анапьянова С.Б., Еремеева Ю.Н., Шевцов М.Н. «Ізденістер, нәтижелер – Исследования, результаты» Шығарылым №2 -2024.
• "Антропогендік әсер жағдайындағы Ертіс өзенінің қазіргі күйі" Арынова Ш.Ж., Ажаев Г.С., Ахметов К.К., Колпакова В.П., Шаймарданов Ж.К. - ҚР Ұлттық ядролық орталық Хабаршысы. -2024, №2.

Scopus дерекқорындағы рецензияланған ғылыми басылымда кемінде 50 пайыздық көрсеткішпен бір мақала жарияланды: 

• Мақала «Design and construction of wastewater treatment facilities for small sewerage facilities» в журнале Case Studies in Chemical and Environmental Engineering Volume 9, June 2024, 100774 (https://doi.org/10.1016/j.cscee.2024.100774 ) квартиль Q1.

Төрт мақала Scopus дерекқорындағы рецензияланған ғылыми басылымда кемінде 50 пайыздық көрсеткішпен жарияланады:

• «Assessment of the ecological condition of the Kazakhstan part of the Yertis river under conditions of industrial development and climatic changes» мақаласы Case Studies in Chemical and Environmental Engineering журналына берілді. Мәртебесі -  редакторда қаралымда.
•  «Effects of thermal pollution on the black flies  of the  Yertis River in Kazakhstan» мақаласы «Vector Ecology» журналына берілді. Авторлары Aхметов К.К., Оразбекова А.А., Шаймарданов Ж.К., Колпакова В.П., Шаймарданова Б.Х., Калиева А.Б. Журнал «Vector Ecology». Пайыздық көрсеткіші: 56, Q2. Мәртебесі – рецензияда.
• «Remote sensing» журналына 2 мақала даярлануда.

Зияткерлік меншіктің үш объектісі (пайдалы модель патенттері) жарияланады:

• 1. «Төгінді суларды тазалауға арналған шағын қондырғы» пайдалы моделіне ҚР патентіне өтінім берілді. Өтінімнің тіркелу номері 2024/0713.2 31.05.2024 жылдан.
• 2. «Өзендер мен басқа да су айдындарындағы су қоймаларындағы қансорғыш масалардың дернәсілдерімен күресуде «бактерицидті» қолданудың авиациялық әдісі» пайдалы моделіне ҚР патентіне өтінім берілді. Өтінімнің тіркелу номері № 2024/0500.2    08.04.2024 жылдан.
• 3. «Қалқымалы суды қабылдау» пайдалы моделіне патент алуды рәсімдеу сатысында.

 «Өнеркәсіптік даму және жаһандық процестер жағдайында Ертіс өзені суының сапалық  көрсеткіштерін бағалау» тақырыбында бір монография жарияланатын болады.