Тау жыныстары және процестерінің физикасы

Сипаттама: Тау жыныстары мен процесстерінің физикасы-бұл тау жыныстарындағы физикалық-техникалық қасиеттері мен физикалық процестері, тау-кен өндірісінің әртүрлі технологиялық міндеттерін шешу кезінде қасиеттерінің өзгеру заңдылықтары мен пайдалану принциптері туралы ғылым. Курс жыныстардың негізгі физика-техникалық параметрлерін, олардың жыныстардың құрамы мен құрылымына тәуелділігін, сыртқы физикалық өрістердің әсер етуі кезіндегі өзгергіштігін, оларды эксперименталды анықтау әдістерін қамтиды.

Кредиттер саны: 6

Пререквизиты:

• Физика

Пәннің еңбек сыйымдылығы:

Жұмыс түрлері	сағат
Дәрістер	30
Практикалық жұмыстар	30
Зертханалық жұмыстар
СӨЖО	30
СӨЖ	90
Қорытынды бақылау нысаны	емтихан
Қорытынды бақылауды жүргізу нысаны	Қорытынды бақылау (экзамен)

Компонент: ЖОО компоненті

Цикл: Базалық пәндер

Мақсат

• Тау жыныстарының қасиеттерін, процесстерін және олардың өзгеру заңдылығын, тау-кен өндірісінің әртүрлі технологиялық шешімдерің талқылау кезінде оларды қолдану принциптерін қолдануды меңгеру.

Міндет

• Тау жыныстары мен массивтердің физикалық қасиеттері, тау жыныстары массивтеріндегі физикалық құбылыстар мен процестер туралы білім беру; оларды анықтау әдістері, тау-кен жұмыстарын жүргізу технологиясына әсер ететін тау жыныстарының физикалық-техникалық параметрлерін зерделеу, пайдалы қазбаларды өндіру және өңдеу; тау жыныстары мен тау жыныстары массивтерінің қасиеттерін анықтау, алынған эксперименталды мәліметтерді өңдеу дағдыларын меңгеру.

Оқыту нәтижесі: білу және түсіну

• студенттер білу және түсіну қажет: тау жыныстары физикасының негізгі түсініктері және анықтамалары, тау жыныстарының физикалық қасиеттері, физикалық өрістердің тау жыныстарының қасиеттеріне әсері, тау жыныстары массивіндегі физикалық процестер, тау жыныстарының базалық физика-техникалық параметрлері, оларды анықтау әдістемелері.

Оқыту нәтижесі: білім мен ұғымды қолдану

• студенттің білім мен түсініктерді қолдануы: тау жыныстарының физика-механикалық қасиеттерін зерттеуде, тау жыныстары мен массивінің қасиеттері мен жағдайларын бағыттап өзгертуде, тау жыныстарынң физика-механикалық параметрлерін тау-кен өндірісінің негізгі процесстерін есептеуде қолдана білуі қажет.

Оқыту нәтижесі: талқылай білуді қалыптастыру

• Сынақтардан қортынды жасау білу және сол қортындыларды қолдану білу

Оқыту нәтижесі: коммуникативтік қабілеттіліктер

• тау-кен өндірісінің есептерін шешу үшін және өндіру процесінің технологиялық регламентін, олардың мәнін білу негізінде, іске асыру үшін ғылыми, инженерлік және ұйымдастырушылық потенциалы болуы қажет.

Оқыту нәтижесі: Оқу дағдылары немесе сабаққа қабілеттілігі

• тау жыныстарының қасиеттерін зерттеудің жаңа әдістемелерін меңгеру қабілеті, технологиялық есептерді тау жыныстарының физика-мехникалық параметрлерінің әсерлерін ескеріп шешудің аясын кеңейту қабілеті, пәнаралық көзқарасты интегралдау қабілеті/

Оқыту әдістері

Дәріс оқыту дәстүрлі және белсенді түрлерін қолдану арқылы өтеді: пікірталас, тренинг немесе әңгімелесу; слайдтарды көрсету. Оқытушының сұрақтары материалды меңгеру процесін белсендіруге, сондай ақ логикалық ойлауды дамытуға бағытталған. Оқытушы ассоциациялық ойлауды және бұрын меңгерілген материалмен байланысты тудыратын сұрақтар тізімін алдын ала анықтайды Практикалық сабақтар оқытушыға студенттермен жеке қарым-қатынас жасауға мүмкіндік береді және оқытудың интерактивті әдістеріне қолайлы.

Білім алушының білімін бағалау

Оқытушы ағымдағы бақылау жұмыстарының барлық түрлерін жүргізеді және академиялық кезеңде екі рет білім алушылардың ағымдағы үлгеріміне тиісті баға береді. Ағымдағы бақылау нәтижелері бойынша 1 және 2 рейтинг қалыптастырылады. Білім алушының оқу жетістіктері 100 балдық шкала бойынша бағаланады, Р1 және Р2 қорытынды бағасы ағымдағы үлгерім бағасынан орташа арифметикалық ретінде шығарылады. Академиялық кезеңде білім алушының жұмысын бағалауды пән бойынша тапсырмаларды тапсыру кестесіне сәйкес оқытушы жүзеге асырады. Бақылау жүйесі жазбаша және ауызша, топтық және жеке формаларды біріктіре алады.

Кезең	Тапсырма түрі	Өлшем
1  рейтинг	Дәрістерді талқылау	0-100
	Практикалық сабақтарды орындау
	Реферат (презентация)
	Жеке семестрлік тапсырма
2  рейтинг	Дәрістерді талқылау	0-100
	Практикалық сабақтарды орындау
	Реферат (презентация)
	Жеке семестрлік тапсырма
Қорытынды бақылау	емтихан	0-100

Жұмыс түрлері бойынша оқыту нәтижелерін бағалау саясаты

Тапсырма түрі	90-100	70-89	50-69	0-49
	Өте жақсы	Жақсы	Қанағаттанарлық	Қанағаттанарлықсыз
Практикалық (семинарлық) сабақтарда жұмыс істеу	қажетті әрекеттер тізбегін сақтай отырып, практикалық жұмысты толық көлемде орындады; жауапта барлық жазбаларды, кестелерді, суреттерді, сызбаларды, графиктерді, есептеулерді дұрыс және ұқыпты орындайды; қателерді талдауды дұрыс орындайды. Сұрақтарға жауап беру кезінде ол сұрақтың мәнін дұрыс түсінеді, негізгі ұғымдарды дәл анықтайды және түсіндіреді; жауапты жаңа мысалдармен сүйемелдейді, білімді жаңа жағдайда қолдана алады; зерттелген және бұрын зерттелген материал, сондай-ақ басқа пәндерді оқу кезінде алынған материал арасында байланыс орната алады.	"5" бағасына қойылатын талаптарды орындады, бірақ 2-3 кемшіліктер жіберілді. Білім алушының сұрақтарға жауабы 5-ке жауапқа қойылатын негізгі талаптарды қанағаттандырады, бірақ жаңа жағдайда білімді қолданбай, бұрын зерттелген материалмен және басқа пәндерді оқу кезінде игерілген материалмен байланысты пайдаланбай беріледі; бір қателік немесе екіден көп емес кемшілік жіберілді, білім алушы оларды дербес немесе оқытушының аздаған көмегі арқылы түзете алады.	жұмысты толық орындамады, бірақ практикалық жұмыс көлемінің кем дегенде 50% - ы, бұл дұрыс нәтижелер мен қорытындылар алуға мүмкіндік береді; жұмыс барысында қателіктер жіберілді. Сұрақтарға жауап беру кезінде білім алушы сұрақтың мәнін дұрыс түсінеді, бірақ жауапта бағдарламалық материалды одан әрі игеруге кедергі келтірмейтін курс сұрақтарын иге- руде жекелеген проблемалар бар; бір өрескел қателік пен екі кемшіліктен артық емес жіберілді.	жұмысты толық орындамады немесе жұмыстың орындалған бөлігінің көлемі дұрыс қорытынды жасауға мүмкіндік бермейді. Сұрақтарға жауап беру кезінде Бағдарламаның талаптарына сәйкес негізгі білім мен дағдыларды меңгермегендігін көрсетеді; 3 бағалау үшін қажет болғаннан көп қателіктер мен кемшіліктер жіберілді немесе қойылған сұрақтардың ешқайсысына жауап бере алмайды.
Білім алушының өзіндік жұмысында берілген тақырыптар бойынша тапсырмаларды дайындау және қорғау	Өз жұмысында берілген тақырыптар бойынша тапсырмаларды дайындауда және қорғауда жүйелі теориялық білімді көрсетеді, терминологияны біледі, дәйекті түрде түсіндіреді, дәлелді тұжырымдар мен жалпылаулар жасайды, мысалдар келтіреді, монологиялық сөйлеуді еркін меңгергенін және нақтылау сұрақтарына тез жауап беру қабілетін көрсетеді	Өз жұмысында ол берілген тақырыптар бойынша тапсырмалардың теориялық білімін көрсетеді, терминологияны біледі, дәлелді тұжырымдар мен жалпылаулар жасайды, мысалдар келтіреді, монологиялық сөйлеуді еркін меңгергенін көрсетеді, бірақ сонымен бірге мұғалім түзететін кішігірім қателіктер жібереді	Жұмысты орындауда үстірт теориялық білімді көрсетеді, құбылыстар мен процестерді талдауда нашар қалыптасқан дағдыларды, дәлелді қорытынды жасай алмауды және мысалдар келтіре алмауды көрсетеді және презентацияның реттілігін білмейді, мұғалім тек түзету кезінде түзете алатын қателіктер жібереді	Пәннің теориялық негіздерін білмегендігін, құбылыстар мен процестерді талдаудың қалыптаспаған дағдыларын көрсетеді, дәлелді қорытынды жасай алмайды және мысалдар келтіре алмайды, монологиялық сөйлеуді нашар меңгергендігін көрсетеді, терминологияны білмейді, қателіктер жібереді, сабақтарға жауап беруден бас тартады
Дәріс материалымен жұмыс жасау және сұрақтарға жауаптар беру (ауызша және жазбаша)	Жүйелік теориялық білімді көрсетеді, терминологияны біледі, құбылыстар мен процестердің мәнін логикалық және дәйекті түрде түсіндіреді, дәлелді тұжырымдар мен жалпылаулар жасайды, мысалдар келтіреді, монологиялық сөйлеуді еркін меңгергендігін және нақтылау сұрақтарына тез жауап беру қабілетін көрсетеді	Теориялық білімді көрсетеді, терминологияны біледі, мәнін, құбылыстары мен процестерін логикалық және дәйекті түрде түсіндіреді, дәлелді тұжырымдар мен жалпылаулар жасайды, мысалдар келтіреді, монологиялық сөйлеуді еркін меңгергендігін көрсетеді, бірақ сонымен бірге мұғалім өз бетінше немесе кішкене түзетумен түзететін маңызды емес қателіктер жібереді	Үстірт теориялық білімді көрсетеді, құбылыстар мен процестерді талдаудың нашар қалыптасқан дағдыларын көрсетеді, дәлелді қорытынды жасай алмайды және мысалдар келтіре алмайды, монологиялық сөйлеуді, терминологияны, логиканы және презентацияның реттілігін білмейді, мұғалім түзеткен кезде ғана түзете алатын қателіктер жібереді	Пәннің теориялық негіздерін білмегендігін, құбылыстар мен процестерді талдаудың қалыптаспаған дағдыларын көрсетеді, дәлелді қорытынды жасай алмайды және мысалдар келтіре алмайды, монологиялық сөйлеуді нашар меңгергендігін көрсетеді, терминологияны білмейді, тіпті мұғалім түзете алмайтын қателіктер жібереді, сабақтарға жауап беруден бас тартады.
Қорытынды бақылау	Бақылау сынақтарының 90-100 пайызына немесе теориялық материалдың мазмұны бойынша құрастырылған сұрақтарға дұрыс жауап беру арқылы материалды толық меңгеру демонстрациясы максималды білім сапасына жақын ұпайлар санында бағаланды	Алайда курстың теориялық мазмұны толығымен игерілгенімен, олқылықсыз, кейбір тесттер немесе сұрақтар қателіктермен орындалады, дұрыс жауаптардың пайызы 70-89 құрайды	Теориялық материалдың мазмұны ішінара игерілген, олқылықтар бар, оқу бағдарламасында қарастырылған оқу тапсырмаларының көпшілігі орындалады, орындалған тапсырмаларда дұрыс жауаптар 50-69 пайыз болуы мүмкін	Курстың теориялық мазмұны игерілмеген, тест тапсырмаларының немесе сұрақтардың сапасы төмен, осы тестілер бойынша дұрыс жауаптардың пайызы 49-дан төмен.

Бағалау нысаны

Пән бойынша білім алушының білімін қорытынды бағалау 100 баллдық жүйе бойынша жүзеге асырылады және:

• Емтиханда алынған нәтиженің 40%;
• Ағымдағы үлгерімнің 60% - ы.

Қорытынды бағаны есептеу формуласы:

И= 0,6	Р1+Р2	+0,4Э
	2

 

мұндағы, Р1, Р2-тиісінше бірінші, екінші рейтингті бағалаудың сандық эквиваленттері;

Э - емтихандағы бағаның сандық баламасы.

Қортынды әріптік бағасы және оның балдық сандық эквиваленті:

Төрт балдық жүйе бойынша цифрлық баламаға сәйкес келетін білім алушылардың оқу жетістіктерін бағалаудың әріптік жүйесі:

Әріптік жүйе бойынша бағалар	Балдардың сандық эквиваленті	Балдар (%-тік құрамы)	Дәстүрлі жүйе бойынша бағалар
A	4.0	95-100	Өте жақсы
A-	3.67	90-94
B+	3.33	85-89	Жақсы
B	3.0	80-84
B-	2.67	75-79
C+	2.33	70-74
C	2.0	65-69	Қанағаттанарлық
C-	1.67	60-64
D+	1.33	55-59
D	1.0	50-54
FX	0.5	25-49	Қанағаттанарлықсыз
F	0	0-24

Дәріс сабақтарының тақырыптары

• Кіріспе
• Минералдар және тау жыныстары
• Тау жыныстарының физикалық-техникалық қасиеттері және физикалық процестер туралы жалпы түсінік
• Тау жыныстарының механикалық қасиеттері
• Тау жыныстарының реологиялық қасиеттері
• Тау жыныстарының беріктігі және бұзылуы
• Тау жыныстарының жылулық қасиеттері
• Серпімділік тербелістер және тау жыныстары акустикалық қасиеттері
• Тау жыныстарының электрлік қасиеттері
• Тау жыныстарының магниттік қасиеттері
• Тау жыныстарының гидравликалық қасиеттері
• Тау жыныстарының жалпыланған тау-кен-технологиялық параметрлері
• Массивтегі тау жыныстарының физикалық жағдайы
• Жыныстар массивін қазуға дайындау процестері
• Тау-кен өндірісінің физикалық процестері

Негізгі әдебиет

• Шведов И.М. Физика горных пород. Механические свойства горных пород, НИТУ МИСиС, 2019 год
• Букин, В.С. Физика горных пород: учебное пособие / В.С. Букин, А.С. Калганов. – Чита: ЗабГУ, 2019. – 115 с. – [Электронный ресурс]. – URL: https://e.lanbook.com/book/173611.
• Боровков, Ю.А. Основы горного дела: учебник / Ю.А. Боровков, В.П. Дробаденко, Д.Н. Ребриков. – 4-е изд., стер. – Санкт-Петербург: Лань, 2019. – 468 с. – [Электронный ресурс]. – URL: https://e.lanbook.com/book/111398.
• Ольховатенко, В.Е. Исследования физико-механических свойств горных пород золоторудных месторождений Дальнего Востока и оценка устойчивости бортов карьеров: монография / В.Е. Ольховатенко. – Томск: ТГАСУ, 2020. – 156 с. – [Электронный ресурс]. – URL: https://e.lanbook.com/book/170446.
• Якимов, А. А. Физика горных пород. Лабораторный практикум : учебное пособие / Якимов А. А.,Сидорова Г. П. - Чита : ЗабГУ, 2022. - 196 с

Қосымша әдебиеттер

• Физика горных пород: учебник для вузов / Л.Я. Ерофеев (и др.); под ред. Л.Я. Ерофеева. – Томск: ТПУ, 2006. – 520 с.
• Физика горных пород. Горное давление. Лабораторный практикум: учебное пособие /С.Ф. Алексеенко, В.П. Мележик. – Киев: Вища шк., 1990. – 183 с.
• Порцевский А.К., Катков Г.А. Основы физики горных пород, геомеханики и управления состоянием массива. – Учебник для вузов, Изд. МГГУ, 2004 г,, 120 С.
• Ржевский В.В., Новик Г.Я. Основы физики горных пород, М., Недра, 2004, 359 с.
• Ильницкая Е.И. и др. Свойства горных пород и методы их определения. М., Недра, 2009, 392 с.
• Кобранова В.Н., Лепарская Н. Определение физических свойств горных пород. М., Гостоптехиздат, 160с., переизд. 2010 г.