Өсімдік және мал шаруашылық өнімдерін қайта өңдейтін технологиялық машиналар

Сипаттама: Пән ауылшаруашылық өнімдерін жинауда, сақтауда және өңдеуде қолданылатын жабдықтардың жұмыс принциптерін, құрылымын және тиімді қолданылуын зерттеуге бағытталған. Мақсаты-жоғары сапалы өңдеуді және өнімнің минималды шығынын қамтамасыз ете отырып, техниканы сауатты таңдауға және пайдалануға қабілетті мамандарды даярлау. Оқыту барысында техникалық талдау, жабдықтың тиімділігі мен қызмет көрсетуін бағалау дағдылары, сондай-ақ агроөнеркәсіптік процестерді инженерлік-технологиялық сүйемелдеу саласындағы құзыреттер қалыптастырылады.

Кредиттер саны: 6

Пәннің еңбек сыйымдылығы:

Жұмыс түрлері	сағат
Дәрістер	30
Практикалық жұмыстар	30
Зертханалық жұмыстар
СӨЖО	30
СӨЖ	90
Қорытынды бақылау нысаны	емтихан
Қорытынды бақылауды жүргізу нысаны	Емтихан

Компонент: Таңдау бойынша компонент

Цикл: Кәсіптік пәндер

Мақсат

• Студенттерге өсімдік және мал шаруашылығы өнімдерін өңдеуде қолданылатын технологиялық машиналардың құрылысын, жұмыс принциптерін, жіктелуін, реттеу және пайдалану ерекшеліктерін меңгерту, сондай-ақ агроөңдеу процестерінің тиімділігін арттыруға бағытталған оңтайлы технологиялық шешімдерді таңдау қабілетін қалыптастыру.

Міндет

• Дән, жеміс-жидек, көкөніс, мал азығы және басқа да өсімдік шаруашылығы өнімдерін өңдеуге арналған машиналардың түрлерін, олардың конструктивтік ерекшеліктерін және функционалдық параметрлерін зерттеу. Сүт, ет, жүн, жұмыртқа және мал шаруашылығының басқа да өнімдерін өңдеуге арналған жабдықтарды қарастыру. • Ауыл шаруашылығы өнімдерін алғашқы, механикалық, жылулық және биохимиялық өңдеу технологиялық үдерістерін меңгеру. • Конвейерлер, үгіткіштер, сепараторлар, араластырғыштар, престер, кептіргіштер, салқындатқыш қондырғылар сияқты негізгі тораптар мен механизмдердің жұмыс принциптерін зерттеу. • Технологиялық машиналардың өнімділігін және энергия тұтыну көрсеткіштерін есептеу әдістерін меңгеру. • Жабдықты техникалық қызмет көрсету, диагностика, реттеу және баптау дағдыларын қалыптастыру. • Агроөңдеу саласында қолданылатын қауіпсіздік талаптарын, сапа стандарттарын және нормаларын игеру. • Шикізат түріне, өндіріс көлеміне және технологиялық жағдайларға сәйкес жабдықты дұрыс таңдау дағдыларын қалыптастыру.

Оқыту нәтижесі: білу және түсіну

• Студент өсімдік және мал шаруашылығы өнімдерін өңдеуде қолданылатын технологиялық машиналардың жіктелуін, мақсатын және конструктивтік ерекшеліктерін біледі. Негізгі тораптар мен механизмдердің — транспортерлердің, үгіткіштердің, араластырғыштардың, сепараторлардың, престердің, кептіргіш және салқындатқыш қондырғылардың жұмыс істеу принциптерін түсінеді. Ауыл шаруашылығы шикізатын өңдеудің негізгі технологиялық үдерістерін — механикалық, жылулық, биохимиялық және гидротермиялық операцияларды меңгерген. Өңдеу жабдықтарын пайдалану кезінде қойылатын сапа, санитария, қауіпсіздік және стандарттау талаптарын түсінеді. Технологиялық машиналардың өнімділік, энергия тұтыну және тиімділік көрсеткіштерін бағалау принциптерін біледі. Дән, көкөніс, жеміс-жидек, мал азығы, сүт, ет және басқа да ауыл шаруашылығы шикізаттарын өңдеу технологиялық схемаларын түсінеді. Агроөңдеу кәсіпорындарында қолданылатын машиналар мен жабдықтардың жаңашылдық бағыттары мен автоматтандыру тенденцияларын біледі.

Оқыту нәтижесі: білім мен ұғымды қолдану

• Студент ауыл шаруашылығы шикізатын өңдеуге арналған технологиялық машиналардың құрылысы мен жұмыс принциптері туралы білімін практикалық міндеттерді шешуде қолдана алады. Машиналар мен жабдықтардың өнімділігін, энергия тұтынуын және технологиялық параметрлерін есептей алады. Шикізат түріне, оның физикалық-механикалық қасиеттеріне және технологиялық талаптарға сәйкес келетін жабдықты таңдай алады. Өсімдік және мал шаруашылығы өнімдерін өңдеу технологиялық схемаларын талдап, өндірістік жағдайларға қарай оларды оңтайландыра алады. Машиналар мен механизмдерді баптау, реттеу және бастапқы диагностика жұмыстарын орындай алады. Технологиялық жабдықпен жұмыс барысында техника қауіпсіздігі, санитария және сапа стандарттарының талаптарын сақтай алады. Өңдеу үдерістерін механикаландыру және жаңғыртуға байланысты инженерлік міндеттерді шешуде меңгерген білімін қолдана алады.

Оқыту нәтижесі: талқылай білуді қалыптастыру

• Студент технологиялық машиналардың конструктивтік шешімдерін сыни тұрғыдан бағалап, ең тиімді жабдық нұсқасын негіздеп таңдай алады. Шикізатты өңдеу технологиялық үдерістерін талдап, олардың әлсіз тұстарын анықтайды және оларды оңтайландыруға арналған техникалық тұрғыдан дәлелденген ұсыныстар жасай алады. Машиналардың параметрлері мен жұмыс режимдерінің дайын өнім сапасына және технологиялық процестің қауіпсіздігіне әсерін бағалай алады. Әртүрлі өңдеу технологиялық схемаларын салыстырып, техникалық, экономикалық және санитарлық-гигиеналық критерийлерге сүйене отырып, негізделген шешімдер қабылдай алады. Жабдықты пайдалану кезінде туындауы мүмкін тәуекелдерді анықтап, оларды төмендетуге арналған негізделген ұсыныстар әзірлей алады. Нормативтік құжаттар, стандарттар және қауіпсіздік талаптары негізінде қорытынды жасап, агроөңдеу техникасының заманауи даму тенденцияларын ескере алады.

Оқыту нәтижесі: коммуникативтік қабілеттіліктер

• Студент технологиялық машиналардың құрылысы, жұмыс принциптері және параметрлері туралы техникалық ақпаратты ауызша және жазбаша түрде анық әрі сауатты жеткізе алады. Шикізатты өңдеу технологиялық үдерістерінің ерекшеліктерін мамандарға да, техникалық білімі жоқ тұлғаларға да түсінікті түрде түсіндіре алады, қажетті ақпарат көлемін аудитория деңгейіне қарай бейімдей алады. Инженерлермен, технологтармен, жабдық операторларымен және өндірістік үдерістің басқа да қатысушыларымен тиімді коммуникация орната алады. Түсінікті әрі құрылымды есептер, технологиялық схемалар, презентациялар және басқа да ақпараттық материалдарды дайындай алады. Өңдеу үдерістерін оңтайландыру немесе модернизациялау үшін ұсынылған техникалық шешімдерді дәлелді түрде қорғай алады. Өндірістік міндеттерді талқылау және деректермен алмасу мақсатында заманауи цифрлық коммуникация құралдарын (инженерлік платформалар, онлайн-қызметтер, САПР және т.б.) тиімді қолдана алады.

Оқыту нәтижесі: Оқу дағдылары немесе сабаққа қабілеттілігі

• Студент жаңа технологиялық жабдықтардың түрлерін өз бетінше меңгеріп, олардың конструктивтік ерекшеліктері мен жұмыс принциптерін зерттей алады. Техникалық құжаттамаларды, стандарттарды, пайдалану нұсқаулықтарын және ғылыми-техникалық ақпарат көздерін таба алады, оларды талдайды және сыни тұрғыдан бағалай алады. Өзінің оқу траекториясын жоспарлап, оқу мақсаттарын қоя алады және сол мақсаттарға жетуге арналған тиімді әдістерді таңдай алады. Жаңа технологиялық шешімдерге, жабдықты басқарудың цифрлық жүйелеріне және инженерлік бағдарламалық құралдарға тез бейімделе алады. Өзінің білім деңгейін бағалап, бар олқылықтарды анықтай алады және оларды өздігінен толықтыру жолдарын таба алады. Ауыл шаруашылығы шикізатын өңдеудің заманауи технологияларын, инновациялық машиналарды және автоматтандыру әдістерін меңгеруде бастамашылдық таныта алады. Үздіксіз кәсіби даму мен инженерлік құзыреттерді кеңейтуге қабілетті.

Оқыту әдістері

Интерактивті оқыту әдістері – пікірталас, кейс-стади, іскерлік ойындар, топтық жұмыс, проблемалық оқыту. Цифрлық білім беру технологиялары – LMS платформалары (Moodle, Platonus, Canvas, Teams), виртуалды зертханалар, симуляторлар, мультимедиялық материалдар, онлайн-тестілеу. • Қашықтықтан және аралас форматтағы оқыту – бейнедәрістер, вебинарлар, онлайн-семинарлар, онлайн және офлайн форматтардың үйлесуі. • Жобалық және зерттеу негізіндегі оқыту – практикалық бағыттағы жобалар мен шағын зерттеулерді орындау. • «Төңкерілген сынып» технологиясы – теорияны өз бетінше меңгеру + аудиториядағы практикалық жұмыс. • Құзыреттілікке негізделген оқыту – кәсіби, коммуникативтік және талдау дағдыларын дамытуға бағытталған тәсіл. • Адаптивті және инклюзивті технологиялар – материалды жеке бейімдеу, ерекше білім беруді қажет ететін студенттерге арналған арнайы ресурстар. • Жасанды интеллект пен білім беру аналитикасын қолдану – автоматты тексеру, жекелендірілген оқу траекториялары, адаптивті тапсырмалар.

Білім алушының білімін бағалау

Оқытушы ағымдағы бақылау жұмыстарының барлық түрлерін жүргізеді және академиялық кезеңде екі рет білім алушылардың ағымдағы үлгеріміне тиісті баға береді. Ағымдағы бақылау нәтижелері бойынша 1 және 2 рейтинг қалыптастырылады. Білім алушының оқу жетістіктері 100 балдық шкала бойынша бағаланады, Р1 және Р2 қорытынды бағасы ағымдағы үлгерім бағасынан орташа арифметикалық ретінде шығарылады. Академиялық кезеңде білім алушының жұмысын бағалауды пән бойынша тапсырмаларды тапсыру кестесіне сәйкес оқытушы жүзеге асырады. Бақылау жүйесі жазбаша және ауызша, топтық және жеке формаларды біріктіре алады.

Кезең	Тапсырма түрі	Өлшем
1  рейтинг	Әр студентке жеке беріледі	0-100
2  рейтинг	Әр студентке жеке беріледі	0-100
Қорытынды бақылау	емтихан	0-100

Жұмыс түрлері бойынша оқыту нәтижелерін бағалау саясаты

Тапсырма түрі	90-100	70-89	50-69	0-49
	Өте жақсы	Жақсы	Қанағаттанарлық	Қанағаттанарлықсыз
"ШҚТУ" КЕАҚ 029-III-2022 "Д. Серікбаев атындағы ШҚТУ" КЕАҚ Академиялық саясатының "Білім алушылардың оқу жетістіктерін бағалау саясаты" 8-бөліміне сәйкес	Теориялық білімді меңгерген, пән бойынша терминологияны және негізгі ұғымдарды біледі, лекциялық материалды жүйелі және түсінікті түрде баяндай алады, технологиялық процестерді және олардың құрамдас бөліктерін түсінеді, жеке тапсырмаларда қолдану үшін алған білімінің жалпы көлемін сараптай алады, практикалық жұмыстарды орындау кезінде логикалық және негізделген шешімдерді көрсетеді.	Теориялық білімді меңгерген, пән бойынша терминологияны және негізгі ұғымдарды біледі, дәріс материалын логикалық және түсінікті түрде баяндай алады, технологиялық процестерді және олардың құрамдас бөліктерін түсінеді, бірақ оқытушының көмегінің арқасында ғана жеке тапсырмаларда қолдану үшін алған білімін саралай алады және практикалық жұмыстарды орындау кезінде 70-89% логикалық және негізделген шешімдер көрсетеді.	50% - дан астам теориялық білімге ие, пән бойынша терминологияны және негізгі ұғымдарды біледі, дәріс материалын логикалық және түсінікті түрде жеткізе алады, технологиялық процестерді және олардың негізгі құрамдас бөліктерін түсінеді, тек мұғалімнің көмегімен жеке тапсырмаларды орындау үшін алған білімдерінің көлемін қолдана алады және практикалық жұмыстарды орындау кезінде 50-69% логикалық және негізделген шешімдер көрсетеді.	50% - дан аз теориялық білімге ие, пән бойынша терминологияны және негізгі ұғымдарды білмейді, дәріс материалын қисынды және түсінікті түрде жеткізе алмайды, технологиялық процестерді және олардың негізгі құрамдас бөліктерін түсінбейді, мұғалімнің қарқынды көмегінсіз жеке тапсырмаларды орындай алмайды және практикалық жұмыстардың 50% - дан азын көрсетеді.

Бағалау нысаны

Пән бойынша білім алушының білімін қорытынды бағалау 100 баллдық жүйе бойынша жүзеге асырылады және:

• Емтиханда алынған нәтиженің 40%;
• Ағымдағы үлгерімнің 60% - ы.

Қорытынды бағаны есептеу формуласы:

И= 0,6	Р1+Р2	+0,4Э
	2

 

мұндағы, Р1, Р2-тиісінше бірінші, екінші рейтингті бағалаудың сандық эквиваленттері;

Э - емтихандағы бағаның сандық баламасы.

Қортынды әріптік бағасы және оның балдық сандық эквиваленті:

Төрт балдық жүйе бойынша цифрлық баламаға сәйкес келетін білім алушылардың оқу жетістіктерін бағалаудың әріптік жүйесі:

Әріптік жүйе бойынша бағалар	Балдардың сандық эквиваленті	Балдар (%-тік құрамы)	Дәстүрлі жүйе бойынша бағалар
A	4.0	95-100	Өте жақсы
A-	3.67	90-94
B+	3.33	85-89	Жақсы
B	3.0	80-84
B-	2.67	75-79
C+	2.33	70-74
C	2.0	65-69	Қанағаттанарлық
C-	1.67	60-64
D+	1.33	55-59
D	1.0	50-54
FX	0.5	25-49	Қанағаттанарлықсыз
F	0	0-24

Дәріс сабақтарының тақырыптары

• Агроөнеркәсіптік кешеннің технологиялық машиналарына кіріспе: мақсаты, жіктелуі, қолдану салалары
• Ауыл шаруашылығы шикізатының физика-механикалық қасиеттері және оларды жабдық таңдауда ескеру
• Өсімдік және мал шаруашылығы өнімдерін өңдеу технологиялық үдерістері және механикаландыру негіздері
• Тасымалдаушы машиналар мен механизмдер: элеваторлар, конвейерлер, нориялар, транспортерлер
• Ұнтақтау және майдалау жабдықтары: балғалы диірмендер, вальцті станоктар, жем-шөп үгіткіштер
• Сепараторлар және сұрыптау машиналары: ауа-електі, вибрациялық, центробежді қондырғылар
• Дән мен тұқымды тазалау, калибрлеу және дайындау жабдықтары
• Шикізатты жылулық өңдеу жабдықтары: кептіргіштер, қуыру қондырғылары, пастеризаторлар, стерилизаторлар
• Өсімдік шикізатын өңдеуге арналған престер және экструдерлік жабдықтар
• Жеміс-көкөніс өнімдерін өңдеу машиналары: шырын сығу, үгіту, жуу, сұрыптау құрылғылары
• Сүт өнімдерін өңдеу жабдықтары: сепараторлар, гомогенизаторлар, пастеризациялау-салқындату қондырғылары
• Ет өнімдерін өңдеу жабдықтары: еттартқыштар, куттерлер, фарш араластырғыштар, жылулық камералар
• Өңдеу технологиялық үдерістерін автоматтандыру және цифрландыру
• Машиналардың энергетикалық және пайдалану сипаттамалары: өнімділік, энергия тұтыну, үнемділік
• Технологиялық жабдыққа қойылатын қауіпсіздік талаптары, стандарттау және техникалық қызмет көрсету

Негізгі әдебиет

• Киселёв В.Г., Лихачёв П.А. Машины и оборудование для переработки сельскохозяйственной продукции. — М.: Колос, 2019. (Өңдеу машиналарының құрылымы, жұмыс принциптері, технологиялық схемалар.) Кузнецов Л.А., Дубровин В.В. Технологическое оборудование предприятий АПК. — М.: Академия, 2020. (АПК кәсіпорындарындағы негізгі технологиялық жабдықтар.) Фролов В.Ф., Бычков А.А. Машины и аппараты пищевых производств. — СПб.: Профессия, 2018. (Тамақ өнімдерін өңдеу машиналарының теориясы және конструкциялары.) Кочуров В.П. Оборудование для переработки продукции растениеводства. — М.: Агропромиздат, 2017. (Дән, жеміс, көкөніс, техникалық дақылдарды өңдеу машиналары.) Соколов И.А., Пастухов В.М. Оборудование молочной и мясной промышленности. — М.: Академия, 2021. (Сүт және ет өнімдерін өңдеу жабдықтары.) Шепелев А.В. Механизация и оборудование переработки сельхозсырья. — Воронеж: ВГТУ, 2018. (Өңдеу жабдықтарының есебі, өнімділік, энергия тұтыну.) Меркурьев Н.А. Процессы и аппараты пищевых производств. — М.: ДеЛи, 2019. (Жылулық, механикалық, биохимиялық өңдеу процестері.) Гайнанов А.Ф., Иванов Ю.Н. Оборудование предприятий по переработке растительного сырья. — Казань, 2020. (Өсімдік шикізатын терең өңдеу жабдықтары.)

Қосымша әдебиеттер

• Гусев В.А., Козлов Н.П. Оборудование и технологии пищевых производств. — СПб.: Профессия, 2020. (Тамақ өнеркәсібіндегі машиналар, процестер және автоматтандыру.) Баранов А.В., Семёнов С.В. Технологическое оборудование АПК: современные решения и инновации. — М.: Инфра-М, 2021. (Агроөнеркәсіп секторындағы жаңа технологиялар.) Голубев А.Н. Механизация процессов сельскохозяйственного производства. — М.: Колос, 2018. (Өндіріс механизациясының жалпы қағидалары.) Шматков Г.П. Оборудование для переработки плодоовощной продукции. — Ростов н/Д, 2019. (Жеміс-көкөністі өңдеу жабдықтары.) Хмелев В.Н., Барсуков Р.С. Инновационные технологии переработки сельхозсырья. — Барнаул, 2020. (Заманауи техникалық және технологиялық шешімдер.)