BR21882022 «Мониторинг жүйелерін әзірлеу және оларды орналастырудың ғылыми негіздемесі үшін Шығыс Қазақстан облысының көшкін алаптарының белсенділігін зерттеу»

  Мәтінді оқу  

Конкурс атауы: 2023-2025 жылдарға 28 ай мерзімінде жүзеге асырылатын ғылыми, ғылыми-техникалық бағдарлама бойынша бағдарламалық-нысаналы қаржыландыруға арналған конкурс

Жоба жетекшісінің: Денисова Наталья Федоровна, физика-математика ғылымдарының кандидаты, қауымдастырылған профессор, Д. Серікбаев атындағы ШҚТУ цифрлық офицері.

Идентификаторлар:

Жобаның зерттеу тобы

Т. А. Ә. Жоба бойынша лауазымы ResearcherID, ORCID, Scopus Author ID идентификаторы (болғандағы)
1 Петрова Ольга Анатольевна Жетекші ғылыми қызметкер жауапты орындаушы Scopus ID: 57914441000
ORCID ID: 0000-0002-1189-7293 https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57914441000
2 Идришева Жанат Кабылбековна Жетекші ғылыми қызметкер Scopus ID: 57204963751
ORCID ID: 0000-0003-0289-0839 https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57204963751
3 Даумова Гульжан Камалбеккызы Жетекші ғылыми қызметкер Scopus ID: 6504514394
Researcher ID: AAB-4317-2019
ORCID ID: 0000-0001-6312-5343 https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=6504514394
4 Рахметуллина Сауле Жадыгеровна Жетекші ғылыми қызметкер Scopus ID: 56658733600
Researcher ID: AAB-7598-2021
ORCID: 0000-0002-3142-0249 https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=56658733600
5 Сапарходжаев Нурбек Пажарбекович Жетекші ғылыми қызметкер Scopus ID: 26531825600
Researcher ID: M-6296-2015
ORCID ID: 0000-0002-9204-5374 https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=26531825600
6 Денисов Игорь Викторович Аға ғылыми қызметкер ORCID ID: 0000-0001-8424-4034
7 Рахымбердина Маржан Есенбековна Аға ғылыми қызметкер Scopus ID: 57189062804
Researcher ID: AAE-7814-2021
ORCID ID: 0000-0002-2196-6512 https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57189062804
8 Шевляков Владимир Федорович Аға ғылыми қызметкер ORCID ID: 0009-0004-0172-4999
9 Догадкин Дмитрий Сергеевич Аға ғылыми қызметкер Scopus ID: 57205293605
Researcher ID: ABF-2859-2021
ORCID ID: 0000-0001-5589-1638 https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57205293605
10 Қалиев Данияр Исатайұлы Аға ғылыми қызметкер Scopus ID: 57736619500
Researcher ID: ABR-2406-2022
ORCID ID: 0000-0001-7281-2022 https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57736619500
11 Четтыкбаев Руслан Кайратович Аға ғылыми қызметкер Scopus ID: 56658674500
ORCID ID: 0000-0003-3822-9882 https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=56658674500
12 Зуев Виталий Николаевич Ғылыми қызметкер Scopus ID: 57353009600
ORCID ID: 0009-0009-6703-0267 https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57353009600
13 Федькин Евгений Михайлович Ғылыми қызметкер Scopus ID: 57214758447
ORCID ID: 0000-0002-9828-1706 https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57214758447
14 Спивак Дмитрий Алексеевич Ғылыми қызметкер ORCID ID: 0009-0008-9131-4166
15 Сергазинов Евгений Юрьевич Ғылыми қызметкер ORCID ID: 0009-0004-7781-5547
16 Нуркин Болат Бозарбаевич Ғылыми қызметкер ORCID ID: 0009-0005-0948-8596
17 Всяких Наталья Викторовна Кіші ғылыми қызметкер  
18 Машаев Ерболат Жомартович Кіші ғылыми қызметкер ORCID ID: 0009-0007-4128-4854
19 Бекешев Еркебулан Темирханович Кіші ғылыми қызметкер ORCID: 0000-0001-6608-193X
20 Капасов Азамат Кайсарович Кіші ғылыми қызметкер Scopus Author ID: 57914966200
ORCID ID: 0000-0001-7996-8804 https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57914966200
21 Иващенко Елена Николаевна Кіші ғылыми қызметкер Scopus Author ID: 58114484800
ORCID ID: 0000-0002-9233-6593 https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=58114484800
22 Сизинцев Владимир Валерьевич Кіші ғылыми қызметкер ORCID ID: 0009-0005-9096-3613
23 Советбекова Дана Кайраткызы Кіші ғылыми қызметкер ORCID ID: 0009-0004-8071-8115
24 Буторина Ирина Олеговна Кіші ғылыми қызметкер ORCID ID: 0009-0007-4010-7979
Жас ғалымдар (40 жасқа дейін + оқытушылар (студенттер, магистранттар))
ТАӘ Жоба бойынша лауазымы ResearcherID, ORCID, Scopus Author ID идентификаторы (болғандағы) Ескерту (ПОҚ, студент, магистрант, докторант)
 1 Зуев Виталий Николаевич Ғылыми қызметкер Scopus ID: 57353009600
ORCID ID: 0009-0009-6703-0267
 
Четтыкбаев Руслан Кайратович Аға ғылыми қызметкер Scopus ID: 56658674500
ORCID ID: 0000-0003-3822-9882
докторант
Машаев Ерболат Жомартович Кіші ғылыми қызметкер ORCID ID: 0009-0007-4128-4854  
Бекишев Еркебулан Темирханович Кіші ғылыми қызметкер ORCID ID: 0000-0001-6608-193X  
Капасов Азамат Кайсарович Кіші ғылыми қызметкер Scopus Author ID: 57914966200
ORCID ID: 0000-0001-7996-8804
 
Догадкин Дмитрий Сергеевич Аға ғылыми қызметкер Scopus ID: 57205293605
Researcher ID: ABF-2859-2021
ORCID ID: 0000-0001-5589-1638
докторант
Қалиев Данияр Исатайұлы Аға ғылыми қызметкер Scopus ID: 57736619500
Researcher ID: ABR-2406-2022
ORCID ID: 0000-0001-7281-2022
докторант
Спивак Дмитрий Алексеевич Ғылыми қызметкер ORCID ID: 0009-0008-9131-4166  
Сизинцев Владимир Валерьевич Кіші ғылыми қызметкер ORCID ID: 0009-0005-9096-3613 магистрант
10  Советбекова Дана Кайраткызы Кіші ғылыми қызметкер ORCID ID: 0009-0004-8071-8115 магистрант
11  Буторина Ирина Олеговна Кіші ғылыми қызметкер ORCID ID: 0009-0007-4010-7979 магистрант
12  Федькин Евгений Михайлович Ғылыми қызметкер Scopus ID: 57214758447
ORCID ID: 0000-0002-9828-1706
докторант

Жобаның аңдатпасы:

Жыл сайын өсіп келе жатқан көшкін қаупі заманауи бақылау жүйелерін қолдануды талап етеді.

Қар көшкінінің еріксіз еруі адам шығынына, материалдық мүлікке және қоршаған ортаға айтарлықтай зиян келтіруі мүмкін. Бұл мәселенің шешімі көшкін қаупін бақылаудың автоматтандырылған жүйесін қауіпті беткейлерде әзірлеу және орнату болып табылады.

Әлемдік тәжірибеде көшкін қаупі бар учаскелерді бақылауды ұйымдастырудың бірнеше нұсқалары бар, олар әртүрлі әдістерді, беткейлердегі бақылауларды немесе қашықтықтан зондтауды қолдана алады. Бірақ көшкін қаупін бақылау саласы дамуын жалғастыруда. Бұл жағдайда үлкен деректерді өңдеудің және машиналық оқытудың жаңа әдістерін қолдануға болады. Жаңа жүйелер болжамдардың дәлдігі мен ескертудің уақтылығын жақсарту үшін қар көшкініне әсер ететін әртүрлі параметрлердің жиынтығын ескеруі керек.

Көшкін қаупі бар орындардың сапалы мониторингі адамдардың, көліктің, туристік инфрақұрылымның қауіпсіздігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Өзінің автоматтандырылған жүйесін әзірлеу өз күштерімен және мамандарымен орналастыра және қызмет көрсете отырып, елде мониторинг жүйелерін дамытуға ықпал ететін болады.

Мақсаты:

Көшкін қауіптілігінің мониторингтік жүйелерін әзірлеу және оларды орналастырудың ғылыми негіздемесі үшін Шығыс Қазақстан облысының көшкін алаптарының көшкін белсенділігі мен аумақтық таралуын зерттеу.

Жобаның күтілетін нәтижелері және алынған нәтижелері:

Жыл Зерттеу бойынша алынған нәтижелері.
Жарияланымдар (оларға сілтемелері бар) мен патенттер; әлеуетті пайдаланушыларға арналған ақпарат

2023 жыл

Бағдарлама бойынша жұмыстарды орындаудың бірінші кезеңінде 2023 жылы күнтізбелік жоспарға сәйкес бір міндет орындалды: далалық зерттеулер негізінде ШҚО тау беткейлерін көшкін қаупі дәрежесі бойынша зерттеу, көшкін қаупі бар учаскелерді жүйелеумен ГАЖ-технологияларды пайдалану.
Тапсырманы орындау аясында Қазақстандағы көшкін қаупі мониторингінің нормативтік-құқықтық базасы айқындалды. ШҚО-ның көшкін қаупі жағдайына қысқаша сипаттама берілген.
Қар көшкіні қаупі бар учаскелердің сипаттамасы облыстың қар өлшеуіш маршруттары әзірленген аудандар бойынша берілген: Өскемен учаскесі, Алтай учаскесі, Катонқарағай учаскесі, Риддер учаскесі.
Көшкін қаупі бар учаскелерді картаға түсіру заманауи әдістерді таңдау және ГАЖ технологияларын қолдану арқылы жүзеге асырылды.
Қар көшкінінің қауіптілік дәрежесі бойынша ШҚО қар көшкінін жинақтағыштарды жүйелеу жүргізілді.
Жұмыстың келесі кезеңдеріне дайындық үшін ШҚО топырақтары туралы жалпы мәліметтер жиналды. Мәліметтер базасының инфологиялық моделінің сипаттамасы жасалды.
Қар көшкіні қауіптілігінің ғарыштық мониторингін ұйымдастырудың әлемдік тәжірибесін зерделеу және шолу бойынша міндет орындалды.
Ғылыми зерттеулердің нәтижелерін дәріптеу мақсатында университет сайтында бағдарламаның іске асырылу барысы туралы веб-парақ құрылды.

Денисова Н.Ф., Петрова О.А. Шығыс Қазақстан өңірі үшін көшкін қаупі мониторингінің автоматтандырылған жүйесін әзірлеу аспектілері // Цифрландыру дәуіріндегі ғылым мен әлемдік қоғамдастық дамуының қазіргі заманғы үрдістері, (Мәскеу, 2023): XIX халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдарының жинағы. - Мәскеу: АЛЕФ баспасы, 2023. – 267-273 б. DOI 10.34755/IROK.2023.96.53.005

Төтенше жағдайлар жөніндегі вице-министрдің сапары:
/newsevents/sotrudniki-vktu-im-d-serikbaeva-proveli-soveshchanie-s-predstavitelyami-departamenta-po-chs-vko.aspx
Грант туралы:
/newsevents/uchenye-vktu-vyigrali-granty-na-summu-2-mlrd-tenge.aspx
ТЖД-мен жоба бойынша кездесу:
/newsevents/sotrudniki-vktu-im-d-serikbaeva-proveli-soveshchanie-s-predstavitelyami-departamenta-po-chs-vko.aspx
БНҚ жобасын іске асыру шеңберінде Ионосфера институты өкілдерінің ШҚТУ-ға сапары:
/newsevents/visit-of-representatives-of-the-ionosphere-institute.aspx

2024 жыл

Мониторингтік жүйелерді әзірлеу үшін ШҚО-ның микроклиматтық параметрлері мен ерекше беткейлерінің маңызды дерекқоры құрылатын болады. Көшкін қаупі мониторингіне жататын басымдықты беткейлерді айқындау үшін факторлардың тізбесі жасалатын болады. Көшкін қауіптілігінің мониторингтік жүйесін, көшкін жинағыштардың 3D моделін орналастыру үшін басымдықты тау беткейлерін таңдау әдістемесі әзірленетін болады. Шолуда анықталған аналогтардың артықшылықтары мен кемшіліктерін ескере отырып, көшкін қауіптілігінің дербес автоматтандырылған мониторингтік жүйесінің ғылыми негізделген тұжырымдамасы әзірленетін болады. Жүйенің алгоритмі жасалынып, құрылым жобаланады. Бағдарламалық жасақтама құрылады. Конструкторлық құжаттама және датчиктердің конструкциясын есептеу әзірленетін болады. Бағдарламаның ғылыми бағыты бойынша Web of Science дерекқорында импакт-фактор бойынша 1 (бірінші), 2 (екінші) және (немесе) 3 (үшінші) квартильге кіретін және (немесе) Scopus дерекқорындағы Citescore бойынша рецензияланатын ғылыми басылымдарда процентиль кемінде 50 (елу) төмен емес 2 (екі) мақала және (немесе) шолулар басып шығарылады немесе жарияланатын болады және/немесе Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігінің Ғылым және жоғары білім саласындағы сапаны қамтамасыз ету комитеті ұсынған журналдарға 5 (бес) мақала басып шығарылады және/немесе жарияланады. Көшкін қауіптілігінің автономды автоматтандырылған мониторингтік жүйесінің жұмысы бойынша әдістемелік құжаттама әзірленетін болады.

2025 жыл

Көшкіннің түсуін ерте болжау және алдын алу мүмкіндігімен көшкін қауіптілігінің дербес автоматтандырылған мониторинг жүйесінің прототипі жасалатын болады. Датчиктің прототипі жасалынады. ШҚО-ның басымдықты беткейлерінде көшкін қауіптілігінің дербес автоматтандырылған мониторингтік жүйесінің пилоттық жобасы ұйымдастырылатын болады. Жүйені масштабтау үшін ШҚО таулы беткейлерінде көшкін қауіптілігінің автономды автоматтандырылған мониторингтік жүйесін орналастырудың әлеуметтік тиімділігін бағалай отырып, техникалық-экономикалық есептеулер орындалатын болады. Web of Science дерекқорында импакт-фактор бойынша 1 (бірінші), 2 (екінші) және (немесе) 3 (үшінші) квартильге кіретін және (немесе) Scopus дерекқорындағы Citescore бойынша рецензияланатын ғылыми басылымдарда процентиль кемінде 50 (елу) төмен емес 9 (тоғыз) мақала және (немесе) шолулар басып шығарылады немесе жарияланатын болады және/немесе Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігінің Ғылым және жоғары білім саласындағы сапаны қамтамасыз ету комитеті ұсынған журналдарға 10 (бес) мақала басып шығарылады және/немесе жарияланады. Шетелдік және (немесе) Қазақстандық баспаларда үш монография немесе оқу құралдары шығарылатын болады. Қазақстан Республикасының Ұлттық зияткерлік меншік институтында тіркелген кемінде 6 (алты) зияткерлік меншік объектісі (оның ішінде бағдарламалық өнімге авторлық куәлік) жобаның нәтижелері бойынша зияткерлік меншік нысандары алынатын болады.

Инфографика: